भारतीय संस्कृतीत सण-उत्सवांना अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. प्रत्येक सणामागे काहीतरी खास परंपरा, रितीरिवाज आणि पौराणिक कथा दडलेल्या असतात. असाच एक महत्त्वाचा सण म्हणजे वट पौर्णिमा. विवाहित स्त्रिया आपल्या पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी आणि अखंड सौभाग्यासाठी हा व्रत मनोभावे करतात. २०२५ मध्ये, हा पवित्र दिवस मंगळवार, १० जून २०२५ रोजी साजरा केला जाईल.
♦ वट पौर्णिमा म्हणजे काय?
वट पौर्णिमा हा सण ज्येष्ठ महिन्यातील पौर्णिमेला साजरा केला जातो. या दिवशी स्त्रिया वटवृक्षाची पूजा करतात. यामागची श्रद्धा अशी आहे की, वटवृक्षामध्ये ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश या त्रिदेवांचा वास असतो. याशिवाय, वटवृक्ष हा दीर्घायुष्याचे आणि अक्षय सौभाग्याचे प्रतीक मानला जातो. याच दिवशी, सावित्रीने यमराजाकडून आपल्या पती सत्यवानाचे प्राण परत मिळवले होते, त्यामुळे या व्रताला वट सावित्री व्रत असेही म्हणतात.
♦ वट पौर्णिमा २०२५: नेमकी कधी आहे?
महाराष्ट्रासह, गुजरात आणि दक्षिण भारतातील अनेक राज्यांमध्ये ज्येष्ठ पौर्णिमेला वट पौर्णिमा साजरी केली जाते. २०२५ मध्ये ही तिथी १० जून २०२५, मंगळवार रोजी येत आहे. त्यामुळे, विवाहित स्त्रिया या दिवशी सकाळी लवकर उठून, स्नान करून, सोळा शृंगार करून वटवृक्षाच्या पूजेची तयारी करतील.
♦ वट पौर्णिमा २०२५ तारीख आणि तिथी
• वट पौर्णिमा व्रत: मंगळवार, १० जून २०२५
• पौर्णिमा तिथी सुरुवात: १० जून २०२५ रोजी सकाळी ११:३५ वाजता
• पौर्णिमा तिथी समाप्ती: ११ जून २०२५ रोजी दुपारी १:१३ वाजता
♦ वट पौर्णिमेचं महत्त्व आणि त्यामागील कथा: सावित्री-सत्यवानाची अमर गाथा
वट पौर्णिमेच्या दिवशी व्रत करण्यामागे सावित्री आणि सत्यवानाची पौराणिक कथा आहे. राजा अश्वपतीची कन्या सावित्री, हिने सत्यवानाला आपला पती म्हणून निवडले होते. मात्र, नारद मुनींनी सत्यवानाचे आयुष्य केवळ एका वर्षाचे असल्याचे सांगितले होते. तरीही सावित्री आपल्या निर्णयावर ठाम राहिली.
जेव्हा सत्यवानाचा मृत्यूचा दिवस जवळ आला, तेव्हा सावित्री त्याच्यासोबत वनात गेली. ठरल्याप्रमाणे, यमराज सत्यवानाचे प्राण हरण करण्यासाठी आले. पण सावित्रीने आपल्या पतीचे प्राण परत मिळावे यासाठी यमराजांच्या मागे जाऊन त्यांच्याशी वादविवाद केला. तिची निष्ठा, बुद्धिमत्ता आणि पतीवरील निस्सीम प्रेम पाहून यमराज प्रसन्न झाले आणि त्यांनी सत्यवानाला पुन्हा जिवंत केले. सत्यवानाचे प्राण वटवृक्षाखालीच परत मिळाल्याने, या दिवसापासून वटवृक्षाची पूजा करण्याची परंपरा सुरू झाली.
या कथेतून सावित्रीचा त्याग, तिची दूरदृष्टी आणि पतीवरील अगाध प्रेम आपल्याला शिकायला मिळते. म्हणूनच, आजही स्त्रिया सावित्रीसारख्या निष्ठेने आपल्या पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी हे व्रत करतात.
♦ वट पौर्णिमा पूजेची पद्धत
वट पौर्णिमेच्या दिवशी पूजेची तयारी करताना काही गोष्टी महत्त्वाच्या असतात:
• सकाळची तयारी: सकाळी लवकर उठून स्नान करावे आणि स्वच्छ वस्त्र परिधान करावे. शक्य असल्यास हिरवी किंवा पिवळी साडी नेसणे शुभ मानले जाते.
• पूजेचे साहित्य: पूजेसाठी हळद, कुंकू, अक्षता, चंदन, फुले, धूप, दीप, पाच फळे, नैवेद्य (पुरणपोळी किंवा गोड पदार्थ), आणि पूजेसाठी लागणारे दोरे (सूत) घ्यावे.
• वटवृक्षाची पूजा: वटवृक्षाजवळ जाऊन त्याची विधिवत पूजा करावी. हळद-कुंकू लावून, फुले अर्पण करावीत. नंतर वटवृक्षाला सूत गुंडाळत १०८ प्रदक्षिणा घालाव्यात. प्रत्येक प्रदक्षिणेसोबत पतीच्या दीर्घायुष्याची प्रार्थना करावी.
• कथा वाचन: पूजेनंतर वट सावित्रीची कथा वाचावी किंवा ऐकावी.
• नैवेद्य आणि दान: देवाला नैवेद्य दाखवून, तो सर्वांना वाटावा. शक्य असल्यास गरजू लोकांना दान करावे.
♦ वट पौर्णिमेचं आधुनिक महत्त्व
आजच्या धावपळीच्या जीवनातही वट पौर्णिमेचं महत्त्व कमी झालेलं नाही. हा सण फक्त पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी नसून, नात्यांमधील दृढता, प्रेम आणि समर्पण या मूल्यांची आठवण करून देतो. यामुळे कुटुंबामध्ये एकोपा वाढतो आणि परंपरा जपल्या जातात.
२०२५ ची वट पौर्णिमा आपल्या सर्वांसाठी आनंददायी आणि मंगलमय असो, हीच सदिच्छा!