
मोफत शस्त्रक्रिया: १८ वर्षांपर्यंतच्या मुलांसाठी सरकारची आरोग्य योजना; लाभ कसा घ्याल? संपूर्ण माहिती
प्रतिमा सौजन्य: AI Presentation
मुंबई, सप्टेंबर २०२५: तुमच्या चिमुकल्याला मोठ्या शस्त्रक्रियेची गरज आहे, पण खासगी हॉस्पिटलचा खर्च परवडत नाही? तर काळजी करू नका! महाराष्ट्र सरकार आणि केंद्र सरकारच्या आरोग्य योजनांमुळे आता ० ते १८ वर्षांपर्यंतच्या मुलांवर मोफत उपचार आणि शस्त्रक्रिया होऊ शकतात आणि तेही तुमच्या जवळच!
प्रत्येक पालकाची इच्छा असते की त्यांच्या मुलाचे आरोग्य उत्तम असावे. परंतु, हृदयविकार, जन्मजात व्यंग (Cleft Lip/Palate), किडनीचे आजार किंवा इतर गंभीर शस्त्रक्रियांची वेळ आल्यास, उपचारांचा प्रचंड खर्च कुटुंबांसाठी मोठी चिंता ठरतो. यावर मात करण्यासाठी महाराष्ट्र शासनाने 'राष्ट्रीय बाल स्वास्थ्य कार्यक्रम' (RBSK) आणि 'महात्मा ज्योतीराव फुले जन आरोग्य योजना' (MJPJAY) यांसारख्या योजना सुरू केल्या आहेत. या लेखात आपण या योजनांची पात्रता, संपर्क साधण्याची पद्धत आणि बालकांच्या कोणत्या शस्त्रक्रिया मोफत होतात, याची विश्वसनीय आणि सविस्तर माहिती घेऊया.
👨👩👧 कोणासाठी आणि कोणत्या आजारांवर मोफत उपचार?
पात्रता:
♦ वय: ० ते १८ वर्षे
♦ उत्पन्नाची अट नाही, म्हणजे गरीब, मध्यमवर्गीय सर्वांसाठी
♦ पिवळी/केशरी/अंत्योदय शिधापत्रिका असल्यास अधिक फायदे
RBSK व MJPJAY अंतर्गत मोफत उपचार मिळणारे आजार (4D’s):
♦ Defects at Birth: दुभंगलेले ओठ-टाळू, क्लब फूट, जन्मजात हृदयविकार
♦ Diseases: हृदयविकार, किडनीचे आजार, मोतीबिंदू♦ Deficiencies: पोषणाची कमतरता, अॅनिमिया
♦ Developmental Delays: बौद्धिक, शारीरिक विकासात अडथळे
मोफत शस्त्रक्रिया:
- हृदय ऑपरेशन
- किडनी ट्रान्सप्लांट
- अपघातांनंतर लागणाऱ्या शस्त्रक्रिया
- जन्मजात दोषांवरील ऑपरेशन
- बालरोग सर्जरी (Pediatric Surgery)
🧭 मोफत शस्त्रक्रियेची प्रक्रिया – पायऱ्या:
| टप्पा | काय करावं? | कुठे जावं? |
|---|---|---|
| १. प्राथमिक तपासणी | मुलाची आरोग्य तपासणी करावी | शाळा/अंगणवाडी (RBSK डॉक्टर) |
| २. डॉक्टरांचा रिपोर्ट | आजार आणि शस्त्रक्रियेची गरज असल्याचं प्रमाणपत्र | आरोग्य केंद्र, उपजिल्हा/जिल्हा रुग्णालय |
| ३. कागदपत्रे सादर | शिधापत्रिका, अहवाल, आधार कार्ड | आरोग्य मित्र/नोडल अधिकारी |
| ४. उपचारासाठी संदर्भ | योग्य रुग्णालयात रिफर मिळतो | सरकारी/खाजगी करारबद्ध हॉस्पिटल |
📄 लागणारी महत्त्वाची कागदपत्रे:
- मूलाचा जन्म दाखला / आधार कार्ड
- पिवळी/केशरी शिधापत्रिका
- डॉक्टरांचा वैद्यकीय अहवाल आणि शिफारसपत्र
- शाळेचा दाखला (कधी कधी)
- २ पासपोर्ट फोटो
🏥 कोणत्या रुग्णालयात उपचार होतात?
- शासकीय रुग्णालये: जिल्हा रुग्णालय, वैद्यकीय महाविद्यालये
- खाजगी रुग्णालये: MJPJAY व आयुष्मान भारत अंतर्गत मंजूर खासगी हॉस्पिटल्स
👉 जिल्हानिहाय यादी पाहण्यासाठी www.jeevandayee.gov.in या संकेतस्थळाला भेट द्या.
🚧 योजना वापरताना पालकांना येणाऱ्या अडचणी आणि उपाय
अडचण १: योजना माहितीचा अभाव
✅ उपाय:
- अंगणवाडी सेविका, शाळेतील शिक्षक किंवा आरोग्य मित्राकडून माहिती घ्या
- MJPJAY हेल्पलाइन (1800-233-2200) वर संपर्क करा
अडचण २: रुग्णालयात गैरसोयी
✅ उपाय:
- ‘आरोग्य मित्र’ हे तुमचे मार्गदर्शक आहेत – त्यांच्याकडे मदतीसाठी मोकळेपणाने जा
- अडचण असल्यास जिल्हा आरोग्य अधिकारी/तक्रार प्रणाली वापरा
अडचण ३: रुग्णालय दूर आहे
✅ उपाय:
- नजीकच्या आरोग्य केंद्रातून संदर्भपत्र मिळवा
- रुग्णवाहिका सेवा/स्थानिक मदतीचा लाभ घ्या
🧑⚕️ गावातल्या आरोग्य सेवकांशी कसे बोलावे?
कोण कोण असतो?
- अंगणवाडी सेविका: लहान मुलांच्या तपासणीसाठी
- ग्राम आरोग्य अधिकारी: गावातील सर्व आरोग्य व्यवस्थापन
- आरोग्य मित्र: योजना समजावून सांगणारे मदतनीस
संवाद कसा साधायचा?
- शाळा, अंगणवाडी किंवा आरोग्य केंद्रात थेट भेट द्या
- समस्या, प्रश्न मोकळेपणाने विचारा
- तपासणी किंवा योग्य कागदपत्रांबाबत मदतीची विनंती करा
- कोणतीही तक्रार असल्यास नोंद ठेवा
📋 शस्त्रक्रियेसाठी वैद्यकीय अहवाल कसा तयार करायचा?
अहवाल म्हणजे काय?
- डॉक्टरांनी लिहिलेला मुलाचा आजार आणि शस्त्रक्रियेची गरज याबाबतचा अधिकृत कागद
अहवाल मिळवण्याची पायरी:
- शाळा/गावातील RBSK डॉक्टरकडून प्राथमिक तपासणी
- तालुका/जिल्हा रुग्णालयात सविस्तर तपासणी
- चाचण्या (X-ray, रक्त तपासणी इ.) करून अहवाल तयार
- डॉक्टरांकडून शस्त्रक्रियेची शिफारसपत्र (referral letter) घ्या
- आरोग्य मित्राकडे सादर करा
🙋♀️ प्रत्यक्ष उदाहरण
सोलापूर जिल्ह्यातील सरिता ताईंनी आपल्या ७ वर्षांच्या मुलासाठी हृदय शस्त्रक्रियेचा लाभ घेतला.
त्यांना अंगणवाडी सेविकेने माहिती दिली. RBSK डॉक्टरांनी मुलाची तपासणी केली, अहवाल तयार केला.
सरिता ताईंनी MJPJAY अंतर्गत खाजगी रुग्णालयात मोफत उपचार करून घेतले – एक पैसाही खर्च न करता!
🔚 निष्कर्ष:
राष्ट्रीय बाल स्वास्थ्य कार्यक्रम आणि महात्मा ज्योतीराव फुले जन आरोग्य योजना हे सिद्ध करतात की, पैशाअभावी कोणत्याही बालकाचा जीव धोक्यात येऊ नये. गंभीर आजार किंवा जन्मजात व्यंगत्वावर त्वरित उपचार मिळाल्यास, बालकाचे आयुष्य पूर्णपणे बदलू शकते. या योजनांमुळे गरीब आणि मध्यमवर्गीय कुटुंबांना मोठा आर्थिक आधार मिळाला आहे. पैशाअभावी उपचार थांबवू नका. सरकारी योजना तुमच्यासाठी आहेत, फक्त थोडं पुढाकार घ्या आणि योग्य माहिती मिळवा.
💡 पालकांनो, लक्षात ठेवा:
- मोफत उपचार तुमच्या हक्काचे आहेत
- योजना समजून घेतल्यास हजारो रुपयांचा खर्च वाचतो
- तुमचं पाऊल पुढे टाका, तुमच्या मुलाचं आरोग्य उज्वल होईल!
तुमच्या गावातील पालक, शेजारी किंवा नातेवाईकांना ही माहिती जरूर शेअर करा. जर योजना वापरताना काही अडचण आली असेल, तर खाली कमेंट करा.
📞 अधिकृत संपर्क व माहितीस्त्रोत
| योजना | संकेतस्थळ / हेल्पलाइन |
|---|---|
| MJPJAY / Ayushman Bharat | www.jeevandayee.gov.in |
| राष्ट्रीय बाल स्वास्थ्य कार्यक्रम (RBSK) | nhm.maharashtra.gov.in |
| हेल्पलाइन (टोल फ्री) | 1800-233-2200 |