IRCTC New Rules: पुढील वर्षी तिकीट तारीख बदलणे ‘मोफत’, पण ‘आधार’ अनिवार्य!

IRCTC New Rules: पुढील वर्षी तिकीट तारीख बदलणे ‘मोफत’, पण ‘आधार’ अनिवार्य!
प्रतिमा सौजन्य: प्रतिनिधिक छायाचित्र

IRCTC New Rules: भारतीय रेल्वे (Indian Railways) हे देशाच्या दळणवळणाचे महत्वाचे साधन आहे आणि दररोज कोट्यवधी लोक या सेवेचा उपयोग करतात. प्रवासाची योजना बनवताना तिकीट बुकिंग हा सर्वात महत्त्वाचा टप्पा असतो. या प्रक्रियेला अधिक सोयीस्कर, सुरक्षित आणि पारदर्शक बनवण्यासाठी रेल्वे मंत्रालयाने दोन महत्त्वाच्या घोषणा केल्या आहेत.

पहिली घोषणा आहे – तिकीट तारीख ऑनलाइन बदलण्याची सुविधा (Online Ticket Reschedule), ज्यामुळे प्रवाशांना मोठा आर्थिक दिलासा मिळणार आहे. तर दुसरी घोषणा – आरक्षण बुकिंगसाठी 'आधार' प्रमाणीकरण अनिवार्य करण्याची, जी तिकीटांचा गैरवापर रोखण्यासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. या दोन्ही नियमांमुळे प्रवाशांच्या अनुभवात काय बदल होणार आहेत, याबद्दल सविस्तर माहिती घेऊया.

१. जानेवारी २०२६ पासून: कन्फर्म तिकीटची तारीख बदला, शुल्क नाही!

प्रवासाच्या योजना अचानक बदलल्यास, आरक्षित (Reserved) तिकीट रद्द करून नवीन तिकीट बुक करणे हा सध्याचा नियम आहे. यात मोठ्या प्रमाणात रद्दीकरण शुल्क (Cancellation Charges) कापले जाते, ज्यामुळे प्रवाशांना मोठा आर्थिक फटका बसतो. रेल्वेमंत्री अश्विनी वैष्णव यांच्या मते, ही प्रक्रिया प्रवाशांच्या हिताची नव्हती. या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी, रेल्वेने एक ऐतिहासिक निर्णय घेतला आहे.

नवीन सुविधेचे स्वरूप (जानेवारी २०२६ पासून अपेक्षित):

 * रद्दीकरण शुल्कातून सूट: कन्फर्म तिकीट रद्द न करता, प्रवासी IRCTC वेबसाइट किंवा ॲप वर थेट प्रवासाची तारीख बदलू शकतील. यासाठी कोणतेही रद्दीकरण शुल्क आकारले जाणार नाही.

 * केवळ भाड्याचा फरक भरा: जर तुम्ही निवडलेल्या नवीन तारखेचे किंवा ट्रेनचे तिकीट भाडे तुमच्या मूळ तिकीटापेक्षा जास्त असेल, तर तुम्हाला फक्त फरकाची रक्कम (Fare Difference) भरावी लागेल.

 * सीट उपलब्धता महत्त्वाची: तारीख बदलण्याची ही सुविधा सीट उपलब्धतेवर (Seat Availability) अवलंबून असेल. नवीन तारखेसाठी आसन (Confirmed seat) मिळेलच याची कोणतीही हमी नसेल.

 * वेळेची अट कायम: सध्याच्या नियमांनुसार, प्रवासाच्या किमान ४८ तास आधीच तारीख बदलण्याची मागणी करावी लागेल. ऑनलाइन प्रणालीमध्येही ही अट कायम राहण्याची शक्यता आहे.

वैशिष्ट्य (Feature)	सध्याचा नियम (Cancellation - रद्दीकरण)	जानेवारी २०२६ पासून अपेक्षित (Online Reschedule - ऑनलाइन तारीख बदलणे)
प्रक्रिया (Process)	तिकीट रद्द (Cancel) करा आणि प्रवासासाठी नवीन तिकीट पुन्हा बुक (Rebook) करा.	कन्फर्म तिकीटची तारीख थेट ऑनलाइन बदला (Modify Date) - रद्द करण्याची आवश्यकता नाही.
शुल्क (Fees)	रद्दीकरण शुल्क (Cancellation Charges) लागू. हे शुल्क प्रवासाच्या वेळेनुसार २५% ते ५०% पर्यंत असू शकते.	रद्दीकरण शुल्क नाही. (Zero Cancellation Fee for Date Change).
आर्थिक परिणाम (Cost Implication)	मूळ तिकिटावर झालेले आर्थिक नुकसान + नवीन तिकिटासाठी संपूर्ण खर्च.	केवळ नवीन तिकिटाचे भाडे मूळ तिकिटापेक्षा जास्त असल्यास, फरकाची रक्कम (Fare Difference) भरावी लागेल.
मुख्य अट (Key Condition)	तिकीट वेळेवर रद्द करणे अनिवार्य.	नवीन तारखेला सीटची उपलब्धता (Seat Availability) असणे आवश्यक आहे.

प्रवाशांना फायदा: या बदलामुळे शेवटच्या क्षणी प्रवासाचे नियोजन बदलणाऱ्या लाखो प्रवाशांना मोठी आर्थिक बचत होणार आहे आणि रेल्वे तिकीट व्यवस्थापनात अधिक लवचिकता येईल.

२. ऑक्टोबर २०२५ पासून: ऑनलाइन बुकिंगसाठी 'आधार' प्रमाणीकरण (Aadhaar Authentication) बंधनकारक

IRCTC च्या तिकीट बुकिंग प्रणालीचा गैरवापर रोखण्यासाठी आणि सामान्य प्रवाशांना तिकीट मिळण्याची खात्री करण्यासाठी, रेल्वेने १ ऑक्टोबर २०२५ पासून एक महत्त्वाचा नियम लागू केला आहे. हा नियम प्रामुख्याने आरक्षण उघडल्याच्या पहिल्या १५ मिनिटांसाठी आहे.

नवीन 'आधार' नियमाचे तपशील:

 * वेळेची मर्यादा: आरक्षणाच्या सामान्य खिडकीत (General Reservation Window) तिकीट बुकिंग सुरू झाल्यानंतर पहिली १५ मिनिटे, केवळ आधार-प्रमाणित IRCTC वापरकर्ते (Aadhaar-authenticated users) ऑनलाइन तिकीट बुक करू शकतील.

 * उद्देश: अनाधिकृत एजंट (Unauthorized Agents) आणि गैरवापर करणारे लोक पहिल्या काही मिनिटांतच मोठ्या प्रमाणात तिकीट बुकिंग करतात, ज्यामुळे सामान्य प्रवाशांना तिकीट मिळत नाही. ही समस्या दूर करणे हा या नियमाचा मुख्य उद्देश आहे.

 * ट्रेनचा प्रकार: हा नियम आरक्षित सामान्य तिकीट बुकिंगला (Reserved General Tickets) लागू आहे.

 * 'तत्काळ' तिकीट: 'तत्काळ' (Tatkal) तिकीट बुकिंगसाठी 'आधार' प्रमाणीकरण यापूर्वीच (जुलै २०२५ पासून) अनिवार्य करण्यात आले आहे.

प्रवाशांसाठी महत्त्वाच्या सूचना:

 * आधार लिंक करा: तुम्हाला बुकिंग सुरू झाल्यावर पहिल्या १५ मिनिटांत तिकीट बुक करायचे असेल, तर तुमच्या IRCTC खात्याला आधारशी लिंक करून प्रमाणित (Authenticate) करणे अनिवार्य आहे.

 * ऑफलाइन बुकिंग: रेल्वे स्टेशनवरील संगणकीकृत पीआरएस (Computerized PRS) काउंटर वर तिकीट बुकिंगच्या वेळेत किंवा नियमांमध्ये कोणताही बदल झालेला नाही.

 * १५ मिनिटांनंतर: पहिल्या १५ मिनिटांनंतर, आधार प्रमाणित नसलेले वापरकर्तेही नेहमीप्रमाणे ऑनलाइन बुकिंग करू शकतील.

३. सणासुदीच्या प्रवासासाठी विशेष गाड्यांचे (Special Trains) अपडेट

दिवाळी, छठ पूजा आणि इतर सणांमुळे प्रवाशांची प्रचंड गर्दी लक्षात घेऊन, भारतीय रेल्वेने अनेक प्रमुख मार्गांवर 'फेस्टिव्हल स्पेशल' (Festival Special) गाड्या सुरू केल्या आहेत.

 * नवीन मार्गांचा समावेश: मध्य रेल्वे (Central Railway) आणि पश्चिम रेल्वे (Western Railway) सह विविध झोनने मुंबई-वाराणसी, एलटीटी-मडगाव, पाटणा-नवी दिल्ली (वंदे भारत स्पेशलसह) आणि राजकोट-बरौनी यांसारख्या मार्गांवर अतिरिक्त गाड्या जाहीर केल्या आहेत.

 * तिकीट बुकिंग: या विशेष गाड्यांचे तिकीट बुकिंग सुरू झाले आहे. प्रवाशांनी IRCTC वेबसाइट आणि NTES ॲपवर आपल्या मार्गावरील गाड्यांचे वेळापत्रक तपासावे.

निष्कर्ष:

भारतीय रेल्वेने केलेले हे बदल प्रवाशांना डिजिटल सुविधा (Digital Convenience) आणि पारदर्शकता (Transparency) देण्याच्या दिशेने मोठे पाऊल आहेत. आधार प्रमाणीकरणामुळे तिकीट बुकिंगमधील गैरप्रकार कमी होतील, तर ऑनलाइन तारीख बदलण्याची सुविधा प्रवासाचे नियोजन अधिक लवचिक करेल आणि मोठ्या प्रमाणात रद्दीकरण शुल्क वाचवेल.

रेल्वेची ही नवी धोरणे भारतीय प्रवाशांसाठी अधिक सोयीस्कर आणि निष्पक्ष प्रवास अनुभव देण्यास निश्चितच मदत करतील. प्रवासाला निघण्यापूर्वी, प्रत्येक प्रवाशाने आपल्या IRCTC खात्याचे आधार प्रमाणीकरण पूर्ण केले आहे का आणि नवीन तारखेसाठी सीट उपलब्ध आहे का, हे तपासणे गरजेचे आहे.

तुम्हाला ही माहिती कशी वाटली ते आम्हाला कमेंट करून नक्की सांगा. Facebook / WhatsApp / Telegram/ X (पूर्वीचे Twitter) वर हा लेख आवर्जून शेअर करून प्रत्येक प्रवाशांपर्यंत ही माहिती पोहचवा.