अलीकडेच अमेरिकेच्या टेक्सास राज्यातील एका ७१ वर्षीय महिलेचा "मेंदू खाणाऱ्या अमिबा" (Brain-Eating Amoeba) मुळे मृत्यू झाल्याची बातमी प्रसिद्ध झाली आहे. या घटनेने पुन्हा एकदा नायग्लेरिया फॉवलेरी (Naegleria fowleri) या सूक्ष्मजीवाशी संबंधित धोका वाढताना दिसत आहे. कॅम्पमधील आरव्हीवरील नळाच्या पाण्याने नाकपुड्या स्वच्छ केल्यावर महिलेला हा जीवघेणा संसर्ग झाला असे सांगितले जात आहे. यूएस सीडीसीच्या (US CDC) अहवालानुसार, हा अमिबा नाकाद्वारे शरीरात प्रवेश करतो आणि "प्रायमरी अॅमीबिक मेनिन्जोएन्सेफलायटिस" (Primary Amebic Meningoencephalitis - PAM) नावाचा अत्यंत दुर्मिळ पण जीवघेणा मेंदूचा संसर्ग करतो.
चला तर मग, या "ब्रेन इटिंग अमिबा" बद्दल सविस्तर माहिती घेऊया आणि त्यापासून स्वतःचे संरक्षण कसे करावे हे जाणून घेऊया.
नायग्लेरिया फॉवलेरी (Naegleria fowleri) म्हणजे काय?
नायग्लेरिया फॉवलेरी, ज्याला "ब्रेन इटिंग अमिबा" असेही म्हणतात, हा एक सूक्ष्म, एकपेशीय जीव आहे. तो गरम गोड्या पाण्यात, जसे की तलाव, नद्या, गरम पाण्याचे झरे आणि काहीवेळा योग्यरित्या देखभाल न केलेल्या स्विमिंग पूलमध्ये आढळतो. हे नाव ऐकून मनात थोडी भीती निर्माण होऊ शकते, परंतु त्याचा संसर्ग खरोखरच असामान्य आहे.
हा सूक्ष्मजीव इतका लहान असतो की तो साध्या डोळ्यांनी दिसत नाही. तो साधारणपणे ३०°C (सुमारे ८६°F) पेक्षा जास्त तापमानाच्या पाण्यात वाढतो. चांगली गोष्ट अशी की, हे पाणी प्यायल्याने आपल्याला याचा संसर्ग होत नाही. खरी धोकादायक परिस्थिती तेव्हा निर्माण होते जेव्हा हे पाणी नाकातून शरीरात प्रवेश करते, विशेषतः गरम गोड्या पाण्यात पोहताना, डुबकी मारताना किंवा उडी मारताना.
संसर्ग कसा होतो आणि त्याची लक्षणे काय आहेत?
हा अमीबा नाकपुड्यांमधून आत गेल्यानंतर, तो थेट घाणेंद्रियाच्या नसांमधून मेंदूत जातो. मेंदूत पोहोचल्यावर तो PAM नावाचा अत्यंत घातक संसर्ग निर्माण करतो. या संसर्गाची प्रगती खूप वेगाने होते. साधारणपणे, लक्षणे दिसू लागल्यापासून १ ते १२ दिवसांच्या आतच ती व्यक्ती आजारी पडते आणि लक्षणे दिसल्यानंतर सुमारे ५ दिवसांत मृत्यूची शक्यता असते.
PAM ची सुरुवातीची लक्षणे फ्लूसारखी किंवा सामान्य मेंदूज्वरासारखी वाटू शकतात:
• डोकेदुखी
• ताप
• मळमळ
• उलट्या
• मानेत ताठरपणा
पुढे जाऊन, रुग्णाची स्थिती आणखी बिघडते आणि खालील लक्षणे दिसू शकतात:
• गोंधळ
• झटके (seizures)
• भास (hallucinations)
• कोमा
ही लक्षणे खूप लवकर विकसित होतात आणि सुरुवातीला ती इतर सामान्य आजारांसारखीच असतात त्यामुळे वेळेत PAM चे निदान करणे अत्यंत कठीण होते.
बचावाचे उपाय:
जरी हा संसर्ग दुर्मिळ असला तरी, प्रतिबंध करणे हेच सर्वात महत्त्वाचे आहे. खालील गोष्टी लक्षात ठेवल्यास आपण या धोक्यापासून स्वतःचे संरक्षण करू शकतो:
• गरम गोड्या पाण्यात पोहताना काळजी घ्या: तलाव, नद्या किंवा गरम पाण्याच्या झऱ्यांमध्ये पोहत असताना नाकात पाणी जाण्यापासून रोखा. यासाठी नाकाच्या क्लिप्स (nose clips) वापरणे हा एक चांगला पर्याय आहे.
• गाळ किंवा माती उकरू नका: पाण्याच्या तळाशी असलेला गाळ किंवा माती ढवळू नका, कारण त्यात अमिबा असण्याची शक्यता असते.
• उथळ आणि गरम पाण्यात उड्या मारणे टाळा: अशा पाण्यात उड्या मारल्याने किंवा डुबकी मारल्याने नाकात पाणी जाण्याचा धोका वाढतो.
• नाकाची स्वच्छता करताना विशेष काळजी: नाकाची किंवा सायनसची स्वच्छता (उदा. नेटी पॉट वापरून) करताना नळाचे पाणी वापरू नका, जोपर्यंत ते योग्यरित्या निर्जंतुक (sterilized) किंवा फिल्टर केलेले नाही. यासाठी उकळून थंड केलेले पाणी, डिस्टिल्ड पाणी (distilled water) किंवा अमिबाला काढणारे फिल्टर असलेले पाणी वापरा.
नायग्लेरिया फॉवलेरी ऐकायला एखाद्या हॉरर चित्रपटातील कथेसारखे वाटू शकते, पण योग्य खबरदारी घेतल्यास तुम्ही या दुर्मिळ पण जीवघेण्या धोक्यापासून सुरक्षित राहू शकता. गरम गोड्या पाण्याजवळ असताना थोडी सावधगिरी बाळगा, आणि तुम्हाला या अमिबाचा सामना करण्याची शक्यता खूपच कमी होईल.