📱प्रत्येक नवीन स्मार्टफोनमध्ये 'संचार साथी' ॲप अनिवार्य: तुमच्या माहितीसाठी आणि सुरक्षिततेसाठी!

सायबर फसवणुकीला 'फुल स्टॉप'! आता प्रत्येक नवीन फोनमध्ये 'संचार साथी' ॲप प्री-इंस्टॉल असणार; तुमच्यासाठी सुरक्षा कवच!

संचार साथी ॲप: प्रत्येक नवीन फोनमध्ये अनिवार्य सुरक्षा कवच|प्रतिमा सौजन्य: प्रातिनिधिक छायाचित्र.

'Sanchar Saathi' App Pre-Installed In Smartphone: आजच्या डिजिटल युगात आपला स्मार्टफोन (Smartphone) हे केवळ बोलण्याचे साधन राहिले नसून, ते आपले बँक, कार्यालय आणि ओळखपत्र बनले आहे. जसजसा आपण डिजिटली (Digitally) प्रगत होत आहोत, तसतसे सायबर गुन्हेगार (Cyber Criminals) देखील नवनवीन मार्गांनी नागरिकांना लुटण्याचा प्रयत्न करत आहेत. याच धोक्यावर मात करण्यासाठी भारत सरकारने एक अत्यंत महत्त्वाचे पाऊल उचलले आहे.

दूरसंचार विभागाने (Department of Telecommunications - DoT) देशातील सर्व मोबाईल हँडसेट (Mobile Handset) उत्पादकांना स्पष्ट निर्देश दिले आहेत की, आता भारतात विकल्या जाणाऱ्या प्रत्येक नवीन स्मार्टफोनमध्ये 'संचार साथी' (Sanchar Saathi) ॲप हे 'प्री-इंस्टॉल' (Pre-Installed) असणे अनिवार्य आहे. हा निर्णय सामान्य नागरिकांच्या 'डिजिटल सुरक्षेचा कवच' (Digital Security Shield) मजबूत करणारा आहे. या निर्णयाची अंमलबजावणी पुढील ९० दिवसांत करणे अपेक्षित आहे.

'संचार साथी' ॲप म्हणजे काय?

'संचार साथी' हे एक सरकारी पोर्टल आणि ॲप आहे, जे दूरसंचार विभागाने नागरिकांसाठी लाँच केले आहे. याचा मुख्य उद्देश, नागरिकांना मोबाईल-आधारित फसवणूक (Mobile-based Fraud) आणि चोरीपासून वाचवणे, तसेच त्यांचे दूरसंचार कनेक्शन व्यवस्थापित करण्यासाठी मदत करणे आहे. थोडक्यात, हे ॲप तुमच्या मोबाईलचे आणि तुमच्या ओळखीचे संरक्षण करण्यासाठी तयार केलेले एक 'वन-स्टॉप सोल्यूशन' आहे.

प्रमुख अपडेट्स आणि त्यांची अंमलबजावणी

हा निर्णय घेण्यामागील सरकारचा दृष्टिकोन स्पष्ट आहे: प्रत्येक नागरिकापर्यंत सुरक्षा सुविधा सहज पोहोचायला हवी. 'संचार साथी' ॲप प्री-इंस्टॉल करण्याच्या निर्देशानंतर, नागरिकांना त्वरित आणि विनामूल्य या सुविधा उपलब्ध होतील.

१. प्री-इंस्टॉलेशन अनिवार्यता

• सरकारी निर्देश: DoT ने सर्व मोबाईल उत्पादक आणि आयातदारांना निर्देश दिले आहेत की, हे ॲप फोनमध्ये डिफॉल्ट (Default) म्हणून उपलब्ध असावे.
• उद्देश: यामुळे ज्या नागरिकांना प्ले स्टोअरमधून ॲप डाउनलोड (Download) करता येत नाही किंवा ज्यांना सायबर सुरक्षा (Cyber Security) उपायांची माहिती नाही, त्यांनाही या सुरक्षा कवचाचा लाभ मिळेल.

२. 'चक्षु' (Chakshu) सुविधेचा विस्तार

या ॲपवरील सर्वात नवीन आणि उपयुक्त सुविधा म्हणजे 'चक्षु' (Chakshu).

• 'चक्षु' फीचर तुम्हाला फसवणुकीच्या उद्देशाने आलेल्या संशयास्पद कॉल्स (Suspicious Calls), SMS किंवा WhatsApp मेसेजची तक्रार त्वरित नोंदवण्याची संधी देते.
• उदाहरणार्थ: जर तुम्हाला केवायसी (KYC) अपडेट करणे, बँक खाते ब्लॉक (Bank Account Block) होण्याची धमकी देणे किंवा लॉटरी लागल्याचे खोटे संदेश आले, तर तुम्ही 'चक्षु'द्वारे त्याची तक्रार नोंदवू शकता.
• परिणाम: तुमच्या तक्रारीनंतर, दूरसंचार विभाग तात्काळ फसवणूक करणाऱ्या नंबरवर कारवाई करून तो बंद करू शकतो.

तुमच्यासाठी 'संचार साथी' ॲपमधील मुख्य सुरक्षा वैशिष्ट्ये

या ॲपमध्ये अनेक अशी साधने आहेत, जी प्रत्येक स्मार्टफोन वापरकर्त्यासाठी आवश्यक आहेत.

 १. CEIR (Central Equipment Identity Register): हरवलेला/चोरलेला फोन शोधा आणि ब्लॉक करा. तुमचा मोबाईल हरवल्यास किंवा चोरी झाल्यास, तुम्ही CEIR पोर्टलवर त्याच्या IMEI नंबर (International Mobile Equipment Identity) चा वापर करून तो ब्लॉक करू शकता. एकदा ब्लॉक केल्यावर, त्या मोबाईलवर कोणताही सिम कार्ड (SIM Card) काम करणार नाही, ज्यामुळे त्याचा गैरवापर थांबतो. फोन परत मिळाल्यावर, तो 'अनब्लॉक' (Unblock) करण्याची सोय देखील यात आहे.

 २. TAFCOP (Telecom Analytics for Fraud Management and Consumer Protection): तुमच्या नावावरचे सिम कार्ड तपासा. या सुविधेमुळे तुम्ही तपासू शकता की, तुमच्या आधार कार्ड (Aadhaar Card) किंवा इतर ओळखपत्रावर किती मोबाईल नंबर सक्रिय आहेत. जर तुम्हाला तुमच्या माहितीशिवाय कोणताही नंबर सुरू असल्याचे आढळले, तर तुम्ही तो त्वरित ब्लॉक करण्याची विनंती करू शकता. यामुळे तुमच्या ओळखीचा गैरवापर थांबतो.

 ३. KYM (Know Your Mobile): फोन खरा आहे की नकली, तपासा. तुम्ही जुना किंवा नवा फोन खरेदी करत असाल, तर KYM च्या माध्यमातून त्याचा IMEI नंबर टाकून तो मूळ (Genuine) आहे की नाही, तसेच तो चोरीला गेलेला किंवा बनावट आहे का, याची पडताळणी करू शकता.

या निर्णयाचे व्यापक परिणाम आणि सरकारचा दृष्टिकोन

सरकारचा हा निर्णय केवळ एक ॲप देण्यापुरता मर्यादित नाही, तर तो देशात एक मजबूत डिजिटल इकोसिस्टम (Digital Ecosystem) तयार करण्याचा एक भाग आहे.

डेटा सुरक्षा आणि सायबर गुन्हेगारीवर नियंत्रण

• सरकारी स्टेटमेंटच्या अहवालानुसार, दूरसंचार मंत्रालयाच्या अधिकाऱ्यांनी सांगितले की, "या अनिवार्य प्री-इंस्टॉलेशनमुळे नागरिकांची सायबर साक्षरता (Cyber Literacy) वाढेल आणि फसवणूक (Fraud) होण्याचे प्रमाण लक्षणीयरीत्या कमी होईल."
• IMEI क्लोनिंगवर लगाम लागल्यामुळे 'संचार साथी' ॲप आणि CEIR प्रणालीमुळे बनावट IMEI नंबर तयार करून होणारी फसवणूक रोखण्यास मदत होणार आहे.

अतिरिक्त मूल्य (Value Addition) आणि सोयीस्करता

हे ॲप 'डिलीट' करण्याचा पर्याय नागरिकांना उपलब्ध असेल. परंतु, सुरक्षेच्या दृष्टीने ते फोनमध्ये ठेवणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. जे नागरिकांच्या स्वातंत्र्याचा आदर करते.

निष्कर्ष:

'संचार साथी' ॲप प्रत्येक नवीन स्मार्टफोनमध्ये अनिवार्य करणे हे भारताच्या सायबर सुरक्षा इतिहासातील एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. हे केवळ एका ॲपचे प्री-इंस्टॉलेशन नाही, तर हे डिजिटल सुरक्षिततेचे राष्ट्रीय वचन (National Commitment to Digital Safety) आहे.

सामान्य नागरिकांनी या ॲपचा जास्तीत जास्त वापर करावा आणि आपल्या मोबाईल कनेक्शनची नियमित तपासणी करावी. यामुळे तुम्ही केवळ स्वतःलाच नाही, तर संपूर्ण समाजाला सायबर फसवणुकीपासून सुरक्षित ठेवण्यास मदत कराल.

आपण डिजिटल आणि सुरक्षित भविष्यासाठी सज्ज आहात का? तुम्ही कधी 'संचार साथी' ॲप तुमच्या मोबाईलमध्ये इंस्टॉल केले आहे का? जर केले असेल आणि तुम्ही ते वापरला असला तर तुमचा अनुभव आम्हाला कमेंट करून नक्की सांगा.

संदर्भ: दूरसंचार विभाग (DoT) प्रेस नोट, इलेक्ट्रॉनिक्स आणि माहिती तंत्रज्ञान मंत्रालय (MeitY) अहवाल.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)

१. 'संचार साथी' ॲप नवीन स्मार्टफोनमध्ये अनिवार्य (Mandatory) का केले आहे?

सायबर फसवणूक आणि चोरीच्या घटनांवर प्रभावीपणे नियंत्रण मिळवण्यासाठी, तसेच प्रत्येक नागरिकाला डिजिटल सुरक्षा कवच (Digital Suraksha Kavach) देण्यासाठी सरकारने हे ॲप सर्व नवीन स्मार्टफोनमध्ये प्री-इंस्टॉल (Pre-Install) करणे अनिवार्य केले आहे. यामुळे लोकांना CEIR सारख्या सुविधा त्वरित उपलब्ध होतात.

२. 'संचार साथी' ॲपमध्ये सर्वात महत्त्वाच्या सुरक्षा सुविधा कोणत्या आहेत?

या ॲपमध्ये तीन महत्त्वाच्या सुविधा आहेत: CEIR (हरवलेला किंवा चोरी झालेला फोन ब्लॉक करणे), TAFCOP (तुमच्या नावावरील अनधिकृत सिम नंबर तपासणे), आणि 'चक्षु' (Chakshu) (फसवणुकीच्या कॉल्स/SMS ची तक्रार करणे).

३. 'चक्षु' (Chakshu) सुविधेमुळे नागरिकांना काय फायदा होतो?

'चक्षु' (Chakshu) ही एक नवीन सुविधा आहे. याचा उपयोग करून नागरिक कोणत्याही संशयास्पद कॉल (Suspicious Call) किंवा संदेशाची (SMS) त्वरित तक्रार संचार साथी पोर्टलवर (Sanchar Saathi Portal) नोंदवू शकतात. यामुळे दूरसंचार विभाग (DoT) त्वरित त्या नंबरवर कारवाई करून त्याला ब्लॉक करतो.

४. प्री-इंस्टॉल केलेले 'संचार साथी' ॲप मी माझ्या फोनमधून डिलीट (Delete) करू शकतो का?

होय. जरी हे ॲप तुमच्या सुरक्षेसाठी प्री-इंस्टॉल केले जात असले, तरी दूरसंचार विभागाने स्पष्ट केले आहे की, वापरकर्त्याला (User) हे ॲप त्यांच्या गरजेनुसार फोनमधून डिलीट (Uninstall/Delete) करण्याचा पर्याय उपलब्ध असेल.